Konstytucja Demokratycznej Republiki Łotwy22 maja 2015 r.
Część I - Demokratyczna Republika Łotwy
Rozdział I - Podstawowe informacje dotyczące kraju
Art. 1. Demokratyczna Republika Łotwy jest demokratycznym państwem prawa.
Art. 2. Władza w Demokratycznej Republice Łotwy należy do narodu.
Art. 3. Skrótem Demokratycznej Republiki Łotwy jest DRŁ.
Art. 4. Stolicą Demokratycznej Republiki Łotwy jest Ryga.
Art. 5. Walutą Demokratycznej Republiki Łotwy jest łat.
Art. 6.
1. Językiem urzędowym Demokratycznej Republiki Łotwy jest język polski.
2. Status języków pomocniczych mają także język łotewski i język rosyjski.
Art. 7. Flaga, godło oraz hymn Demokratycznej Republiki Łotwy określone zostaną w załączniku.
Rozdział II - Obywatele Demokratycznej Republiki Łotwy
Art. 8. Demokratyczna Republika Łotwy jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli.
Art. 9. Obowiązkiem każdego obywatela jest obrona ojczyzny oraz ponoszenie danin i ciężarów publicznych.
Art. 10. Każdy obywatel zobowiązany jest do przestrzegania prawa oraz do okazywania szacunku wobec władz Republiki Łotwy.
Art. 11. Każdy obywatel jest zobowiązany do pracy oraz działań na rzecz rozwoju Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 12. Gwarantuje się każdemu prawo do życia i ochrony zdrowia w Demokratycznej Republice Łotwy.
1. Obywatelstwo przyznaje się na zasadach określonych w akcie prawnym rangi co najmniej ustawy.
2. Ochrona zdrowia jest wyłącznym zadaniem państwa.
3. Każdy ma prawo do szczęścia i dobrego życia.
4. Każdy ma prawo do własności prywatnej.
Art. 13. Każdy ma prawo do wyrażania swoich poglądów, jeżeli tylko nie są one sprzeczne z prawem lub zasadami ustroju Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 14. Gwarantuje się wolność sumienia i wyznania oraz swobodę działania kościołów i związków wyznaniowych, o ile ich działalność nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami ustroju Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 15. Panuje wolność zrzeszania się w organizacje społeczne, stowarzyszenia, fundacje i partie polityczne, o ile ich działalność, program lub cele statutowe nie są sprzeczne z prawem lub zasadami ustroju Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 16. Zapewnia się wolność tworzenia mediów, o ile nie nadają one programów zawierających treści niezgodnych z prawem lub godzących w ustrój Demokratycznej Republiki Łotwy.
1. Każdy ma prawo do rozrywki.
Art. 17. Każdy ma prawo do edukacji podstawowej oraz wyższej.
Art. 18. Każdy ma prawo do sądu.
1. Nikt nie może być uznany za winnego przestępstwa bez skazania prawomocnym wyrokiem sądu.
2. Nie można karać za czyn, który nie był zabroniony przez ustawę w momencie jego popełnienia.
Art. 19. Wszystkie prawa mogą być ograniczone tylko aktem prawnym rangi co najmniej ustawy w przypadkach zagrożenia ważnych interesów publicznych lub bezpieczeństwa państwa.
Rozdział III - Hierarchia aktów prawnych
Art. 20. Stosuje się następującą hierarchię aktów prawnych:
1. Konstytucja;
2. Dekrety Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy;
3. Ustawy Zgromadzenia Reprezentantów;
4. Ratyfikowane i nieratyfikowane umowy międzynarodowe;
5. Rozporządzenia Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy;
6. Rozporządzenia Rady Ministrów oraz jej członków;
7. Akty prawa miejscowego;
8. Zwyczaj.
Art. 21. Żaden akt prawny nie może być sprzeczny z Konstytucją, ani z aktem wyższego rzędu nad sobą.
Część II - Władza ustawodawcza
Rozdział IV - Zgromadzenie Reprezentantów
Art. 22. Władza ustawodawcza w Demokratycznej Republice Łotwy należy do Zgromadzenia Reprezentantów oraz Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 23. Zgromadzenie Reprezentantów jest monokameralnym organem władzy ustawodawczej o niestałej liczbie członków powoływanym w wyborach powszechnych w sposób określony w Ordynacji Wyborczej, posiadającej rangę co najmniej ustawy.
1. Liczbę członków Zgromadzenia Reprezentantów określa każdorazowo Ordynacja Wyborcza.
2. Kadencja Zgromadzenia Reprezentantów wynosi 3 miesiące.
3. Zgromadzenie Reprezentantów pełni funkcje kontrolne i nadzorcze w stosunku do Rady Komisarzy Ludowych oraz opiniodawcze w stosunku do najważniejszych kierunków polityki i rozwoju państwa.
4. Zgromadzenie Reprezentantów pełni funkcję elekcyjną w stosunku do Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 24. Na czele Rady Narodowej stoi Spiker Zgromadzenia Reprezentantów, który jest wybierany większością głosów przez członków Zgromadzenia na pierwszym posiedzeniu, zwany dalej Spikerem.
1. Spiker ma prawo swobodnie powołać i odwołać od 1 - 2 zastępców.
2. Spiker oraz zastępcy tworzą Prezydium Zgromadzenia Narodowego.
3. Spiker stoi na czele Rady oraz organizuje jej pracę i przewodniczy obradom.
4. Zastępcy Spikera zastępują go w pełnieniu obowiązków w razie jego nieobecności.
Art. 25. Zgromadzenie Reprezentantów uchwala ustawy większością głosów.
1. Posiedzenia Zgromadzenia Reprezentantów są jawne.
2. Jawność posiedzenia Zgromadzenia Reprezentantów może wyłączyć jego Spiker ze względu na ważny interes publiczny lub bezpieczeństwo państwa.
Art. 26. Zgromadzenie Reprezentantów obraduje sesyjnie na posiedzeniach zwyczajnych zwoływanych przez Spikera co najmniej raz na dwa tygodnie.
1. Sesja zwyczajna Zgromadzenia Reprezentantów trwa najkrócej dzień.
2. Sesja nadzwyczajna może zostać zwołana na wniosek co najmniej deputowanych stanowiących co najmniej 1/3 liczby członków Zgromadzenia Reprezentantów lub Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy pozytywnie rozpatrzony przez Spikera.
2. Sesje otwiera i zamyka Spiker.
Art. 27. Inicjatywę ustawodawczą posiada:
1. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy;
2. Senat Rządzący;
3. Rada Ministrów;
4. Co najmniej 1/3 członków Zgromadzenia Reprezentantów;
5. Co najmniej 10 obywateli, jeżeli ich projekt ustawy zostanie zaakceptowany przez Senat Rządzący jako godny do wniesienia na obrady Zgromadzenia Reprezentantów.
Rozdział V - Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy jako organ władzy ustawodawczej
Art. 28. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy wydaje dekrety mające moc równą ustawie.
1. W przypadku konfliktu dekretu z ustawą, dekret Prezydenta ma pierwszeństwo.
Art. 29. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy może dekretem uregulować każdą kwestię w państwie z wyjątkiem tych, które regulowane są w Konstytucji.
Art. 30. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy posiada prawo weta wobec ustaw Zgromadzenia Reprezentantów.
1. Może z niego skorzystać w ciągu 14 dni od uchwalenia ustawy przez Zgromadzenie Reprezentantów.
2. W przypadku skorzystania z weta, ustawa trafia pod obrady Senatu Rządzącego.
3. Senat Rządzący w ciągu 7 dni może odrzucić weto bezwzględną większością głosów.
Część III - Władza wykonawcza
Rozdział VI - Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy jako organ władzy wykonawczej
Art. 31. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy jest najwyższym organem władzy państwowej i stoi na straży bezpieczeństwa państwa oraz Konstytucji.
1. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy odpowiada za swoje czyny tylko przed historią.
2. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy jest reprezentantem państwa na arenie międzynarodowej.
Art. 32. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy jest wybierany na sześciomiesięczną kadencję przez Zgromadzenie Reprezentantów większością 2/3 głosów obecnych i głosujących spośród zgłoszonych do wyborów kandydatów.
1. Prezydent - elekt musi uzyskać akceptację Senatu Rządzącego, który decyzję podejmuje jednogłośnie.
2. W przypadku braku akceptacji Senatu Rządzącego, Zgromadzenie Reprezentantów jest zobowiązane dokonać wyboru innego kandydata i ponownie przedstawić go do zaakceptowania Senatowi Rządzącemu.
3. W przypadku, gdy Senat Rządzący po raz trzeci odrzuci Prezydenta - elekta; sam jednomyślnie dokonuje wyboru Prezydenta.
4. Szczegółowe uregulowania elekcji określi Ordynacja Wyborcza.
Art. 33. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy:
1. Wraz z Radą Ministrów decyduje o kierunkach polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa oraz prowadzi tą politykę.
2. Przewodniczy Senatowi Rządzącemu.
3. Jest Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych.
4. Nadaje nominacje oficerskie, tytuły profesorskie; powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz Ministrów, sędziów, pełnomocnych przedstawicieli Demokratycznej Republiki Łotwy w innych państwach oraz innych urzędników państwowych na podstawie przepisów szczególnych.
5. Ustanawia, znosi, nadaje ordery i odznaczenia.
6. Posiada prawo łaski oraz weta.
7. Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.
8. Nadaje obywatelstwo Demokratycznej Republiki Łotwy.
9. Ogłasza i znosi stan nadzwyczajny.
10. Stoi na czele Stołecznego Miasta Rygi.
Art. 34. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy wydaje rozporządzenia jako akty wykonawcze dekretów oraz ustaw.
1. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy jako stojący na czele Stołecznego Miasta Ryga wydaje akty prawa miejscowego na takich samych zasadach jak starości.
Rozdział VII - Rada Ministrów
Art. 35. Rada Ministrów jest kolegialnym organem wykonawczym działającym pod kierownictwem Prezesa Rady Ministrów.
1. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy mianuje i odwołuje Prezesa Rady Ministrów.
2. Prezes Rady Ministrów jest odpowiedzialny przed Prezydentem Demokratycznej Republiki Łotwy oraz przed Zgromadzeniem Reprezentantów.
3. Po nominacji przez Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy, Prezes Rady Ministrów jest zobowiązany wygłosić expose przed Zgromadzeniem Reprezentantów oraz uzyskać wotum zaufania wobec Rady Ministrów na najbliższej sesji.
4. Zgromadzenie Reprezentantów wyraża wotum zaufania wobec Prezesa Rady Ministrów bezwzględną większością głosów obecnych i głosujących.
5. W przypadku, gdy Zgromadzenie Reprezentantów odmówi udzielenia wotum zaufania Radzie Ministrów, Prezydent zobowiązany jest odwołać Radę Ministrów i powołać nowego Prezesa Rady Ministrów.
6. W przypadku, gdy Zgromadzenie Reprezentantów po raz trzeci odmówi udzielenia wotum zaufania Radzie Ministrów, wymagana większość zmniejsza się do większości zwykłej.
7. W przypadku, gdy Zgromadzenie Reprezentantów po raz piąty odmówi udzielenia wotum zaufania Radzie Ministrów, obowiązek ten przechodzi na Senat Rządzący, który udziela wotum zaufania jednogłośnie.
8. Jeżeli Senat Rządzący odmówi udzielenia wotum zaufania w myśl procedury z ustępu 7, Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy rozwiązuje Zgromadzenie Reprezentantów i zarządza przyspieszone wybory, a urząd Prezesa Rady Ministrów sprawuje osobiście.
Art. 36. Rada Ministrów składa się w szczególności z:
1. Ministerstwa Spraw Zagranicznych;
2. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych;
3. Ministerstwa Obrony Narodowej.
Art. 37. Na czele każdego Ministerstwa stoi Minister powoływany i odwoływany przez Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy w drodze rozporządzenia na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
1. Ministrowie są odpowiedzialni przed Prezesem Rady Ministrów.
2. Ministrowie wydają rozporządzenia jako akty wykonawcze dekretów oraz ustaw.
3. Resorty można swobodnie łączyć lub dzielić.
Art. 38. Rada Ministrów obraduje na posiedzeniach zwoływanych przez Prezesa Rady Ministrów.
Art. 39. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną w państwie w porozumieniu z Prezydentem Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 40. Zgromadzenie Reprezentantów może wyrazić wotum nieufności wobec Prezesa Rady Ministrów.
1. Wniosek o odwołanie Prezesa Rady Ministrów i jednocześnie całej Rady Ministrów może zgłosić co najmniej 1/3 członków Zgromadzenia Reprezentantów.
2. Rada Ministrów zostaje odwołana, gdy wniosek poprze większość 2/3 obecnych i głosujących Zgromadzenia Reprezentantów.
3. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy w razie wyrażenia wotum nieufności wobec Prezesa Rady Ministrów jest zobowiązany odwołać Radę Ministrów i powołać nową.
Art. 41. Zgromadzenie Reprezentantów może wyrazić wotum nieufności wobec Ministra:
1. Wniosek o odwołanie Ministra może zgłosić co najmniej 1/3 członków Zgromadzenia Reprezentantów.
2. Minister zostaje odwołany, gdy wniosek poprze bezwzględna większość obecnych i głosujących Zgromadzenia Reprezentantów.
3. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy w razie wyrażenia wotum nieufności wobec Ministra jest zobowiązany odwołać go oraz powołać nowego na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
Rozdział VIII - Senat Rządzący
Art. 42. Senat Rządzący jest kolegialnym, niekadencyjnym najwyższym organem doradczym Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy pełniącym także funkcje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze.
Art. 43. W skład Senatu Rządzącego wchodzą:
a) Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy;
b) byli Prezydenci Demokratycznej Republiki Łotwy;
c) jeden przedstawiciel każdego zarejestrowanego związku wyznaniowego;
d) jeden przedstawiciel każdej uczelni publicznej;
e) przewodniczący Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości;
f) Szef Sztabu Generalnego;
g) osoby szczególnie zasłużone dla Demokratycznej Republiki Łotwy wybrane przez Zgromadzenie Reprezentantów bezwzględną większością głosów na wniosek Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 44. Senat Rządzący pomaga Prezydentowi Demokratycznej Republiki Łotwy w prowadzeniu polityki wewnętrznej i zagranicznej.
1. Senat Rządzący:
a) akceptuje Prezydenta - elekta wybranego przez Zgromadzenie Reprezentantów;
b) odrzuca weto prezydenckie i posiada inicjatywę ustawodawczą;
c) bierze udział w trzecim sposobie wyboru Prezesa Rady Ministrów;
d) dokonuje rewizji Konstytucji;
e) pełni funkcje sądownicze określone w dalszych przepisach niniejszej ustawy zasadniczej.
2. Obrady Senatu Rządzącego są tajne, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej
Część IV - Władza sądownicza
Rozdział IX - Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości
Art. 45. Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości jest niezależnym organem sprawującym wymiar sprawiedliwości w Demokratycznej Republice Łotwy.
Art. 46. Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości składa się z Przewodniczącego oraz co najmniej dwóch sędziów.
1. Przewodniczącego oraz sędziów powołuje i odwołuje Prezydent Demokratycznej Łotwy spośród obywateli posiadających wiedzę prawniczą oraz dających rękojmię prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości po wyrażeniu pozytywnej opinii przez Senat Rządzący.
2. Sędziowie Najwyższego Trybunału Sprawiedliwego są niezawiśli.
Art. 46. Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości orzeka w sprawach:
1. Zgodności z Konstytucją aktów prawnych będących niżej w hierarchii;
2. Zgodności z aktem wyższego rzędu, aktu prawnego będącego niżej w hierarchii;
3. Karnych na podstawie Kodeksu karnego;
4. Cywilnych oraz administracyjnych na podstawie odrębnych ustaw;
5. Sporów kompetencyjnych.
Art. 47. Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości orzeka w I instancji jednoosobowo.
1. Każdy ma prawo do wniesienia odwołania od orzeczenia Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości.
2. Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości w II instancji orzeka w pełnym składzie.
3. Od prawomocnego orzeczenia Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości w przypadkach określonych w odrębnych aktach prawnych rangi co najmniej ustawy przysługuje kasacja do Senatu Rządzącego.
Rozdział XI - Senat Rządzący jako organ władzy sądowniczej
Art. 48. Senat Rządzący sprawuje wymiar sprawiedliwości jako organ kasacyjny od niektórych prawomocnych orzeczeń wydanych przez Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości.
Art. 49. Senat Rządzący orzeka większością 2/3 w pełnym składzie na jawnej rozprawie.
Art. 50. Od orzeczenia Senatu Rządzącego nie przysługuje żaden środek odwoławczy i jest ono natychmiast wykonalne.
Art. 51. Przepisy szczególne mogą przyznać Senatowi Rządzącemu możliwość orzekania w pierwszej lub w drugiej instancji w sprawach o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa lub interesu publicznego.
Część V - Podział administracyjny kraju
Rozdział X - Dystrykty
Art. 52. Demokratyczna Republika Łotwy jest podzielona na cztery dystrykty oraz na Stołeczne Miasto Rygę.
Art. 54. Dystryktami są:
1. Dystrykt Kurlandii;
2. Dystrykt Liwonii;
3. Dystrykt Łatgalii;
4. Dystrykt Semigalii.
Art. 55. Na czele dystryktów stoją Starostowie.
1. Są oni reprezentantami i przedstawicielami władzy wykonawczej w terenie.
Art. 56. Demokratyczna Republika Łotwy jest państwem jednolitym, a Starostowie wykonują politykę określaną na szczeblu centralnym.
Art. 57. Starostowie mogą wydawać akty prawa miejscowego tylko na podstawie upoważnień w akcie rangi co najmniej ustawie.
Rozdział XI - Stołeczne Miasto Ryga
Art. 58. Stołeczne Miasto Ryga jest odrębną jednostką podziału administracyjnego.
Art. 59. Na czele Stołecznego Miasta Ryga stoi Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 60. W Stołecznym Mieście Rydze znajdują się najważniejsze instytucje państwowe.
Część VI - Stan nadzwyczajny oraz przepisy końcowe
Rozdział XII - Stan nadzwyczajny
Art. 61. W przypadku każdego zagrożenia bezpieczeństwa państwa Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy może dekretem wprowadzić stan nadzwyczajny.
Art. 62. W trakcie stanu nadzwyczajnego zawieszone jest obowiązywanie Konstytucji oraz wszystkich aktów prawnych.
Art. 63. W trakcie stanu nadzwyczajnego pełnię władzy przejmuje Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 64. Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy znosi stan nadzwyczajny, gdy zniknie przesłanka zagrożenia bezpieczeństwa państwa.
Rozdział XIII - Przepisy końcowe
Art. 65. Inicjatywę ustrojodawczą ma wyłącznie Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy.
Art. 66. Zgromadzenie Reprezentantów uchwala zmiany w Konstytucji bezwzględną większością głosów.
Art. 67. Co pół roku Senat Rządzący dokonuje rewizji Konstytucji.
1. Senat Rządzący może wtedy jednogłośnie znowelizować Konstytucję.
Art. 68. Traci moc Konstytucja Demokratycznej Republiki Łotwy z 21 stycznia 2015 r.
Art. 69. Pozostają w mocy wszelkie akty prawne wydane na podstawie uchylonej Konstytucji Demokratycznej Republiki Łotwy z 21 stycznia 2015 r.
Art. 70. Konstytucja wchodzi w życie z momentem podpisania przez Prezydenta Demokratycznej Republiki Łotwy i opublikowania w Kancelarii Legislacyjnej.
Załącznik:
1. Flaga Demokratycznej Republiki Łotwy:
3. Hymn Socjalistycznej Republiki Łotwy:
Prezydent Demokratycznej Republiki Łotwy
